Φωτογραφία που παραχώρησε ο σύλλογος «OMNES». Από το αρχείο της οικογένειας Αγγελίδη.
Του Βλάση Βλασίδη, επίκουρου καθηγητή Πανεπιστημίου Μακεδονίας.
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ. Η έλευση των προσφύγων στην Ελλάδα από τη Μαύρη Θάλασσα το 1919 και από τη Μικρά Ασία
και την ανατολική Θράκη το 1922-1924 πρόσφερε ένα σημαντικό θέμα για τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης. Η σοβαρότητα του θέματος ήταν τέτοια ώστε κατά καιρούς ασχολήθηκαν όλες οι εφημερίδες των αστικών κέντρων της Μακεδονίας.
Οι εφημερίδες το 1922 ασχολήθηκαν κυρίως με την έλευση των εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων κάτω από άθλιες συνθήκες στο ελληνικό κράτος.
Η εγκατάσταση των προσφύγων στις πόλεις και στα χωριά, τα προβλήματα επιβίωσης, η ανεργία, οι δικαιοπραξίες δηλαδή η τύχη των περιουσιών που άφησαν οι μουσουλμάνοι και ιδίως αυτών που είχαν πωλήσει κατά την αναχώρησή τους σε Έλληνες, οι σχέσεις με τους ντόπιους, η ένταξη των προσφύγων στο ελληνικό πελατειακό σύστημα και η οργάνωσή τους σε συλλόγους και σωματεία ήταν τα σημαντικότερα προβλήματα του μισού και πλέον πληθυσμού της Μακεδονίας και ήταν φυσικό να εμφανίζονται και στον Τύπο.
Μάλιστα η σοβαρότητα των θεμάτων ήταν αυταπόδεικτη, με αποτέλεσμα οι εφημερίδες να προβάλλουν τα πραγματικά σοβαρά θέματα κι όχι τα σοβαροφανή ή τα επιφανειακά. Το πιο σημαντικό θέμα που απασχολούσε τους πρόσφυγες και τις εφημερίδες ήταν από το 1924 έως το 1930 ο προσδιορισμός των περιουσιών που εγκατέλειψαν οι πρόσφυγες κατά την αποχώρησή τους από τις πατρίδες τους, καθώς από τον τελικό απολογισμό θα εξαρτώνταν η αποζημίωση που θα λάμβαναν στην Ελλάδα.
Άλλο σημαντικό θέμα ήταν τα προβλήματα στην ύπαιθρο μεταξύ των ντόπιων και των προσφύγων. Η συμβίωση αποδείχθηκε δύσκολη, καθώς και οι δυο ομάδες βίωσαν ένα “πολιτιστικό σοκ”. Πιο σοβαρά προβλήματα δημιούργησε η διεκδίκηση των ίδιων γαιών από τους ντόπιους και τους πρόσφυγες και οι διαφορετικές πολιτικές επιλογές.
Μάλιστα κατά καιρούς υπήρξαν και επεισόδια με πιο σοβαρά αυτά στη Νέα Μπάφρα Σερρών τον Οκτώβριο του 1924. Άλλο σοβαρό θέμα ήταν οι σχέσεις των ντόπιων με τους πολιτευτές και τους τοπικούς κομματάρχες, όπου εμφανίσθηκαν οι συνηθισμένες ακρότητες και υπερβολές. Αντίθετα η αυτόνομη πολιτική εκπροσώπηση των προσφύγων και οι δραστηριότητες των συλλόγων τους αντιμετωπίστηκαν με την πρέπουσα σοβαρότητα.
Η εγκατάσταση των προσφύγων στη Μακεδονία καθιέρωσε ένα ξεχωριστό είδος αρθρογραφίας και ρεπορτάζ, τα “προσφυγικά”. Όλες οι εφημερίδες, άλλες λιγότερο και άλλες πιο συχνά, δημοσίευαν ειδήσεις σχετικά με την κατάσταση των προσφύγων. Πολύ σημαντική πηγή πληροφοριών, ήταν η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων, τις ανακοινώσεις της οποίας δημοσίευαν όλες οι εφημερίδες ευρείας κυκλοφορίας.
Οι εφημερίδες της Θεσσαλονίκης “Μακεδονία” και “Εφημερίς των Βαλκανίων” έστειλαν συντάκτες τους , οι οποίοι πραγματοποίησαν περιοδείες στους προσφυγικούς συνοικισμούς και κατέγραψαν τα προβλήματά τους. Ο “Ταχυδρόμος Βορείου Ελλάδος” και τα “Μακεδονικά Νέα” είχαν ειδική στήλη με ανακοινώσεις για τα προσφυγικά θέματα κάθε είδους, από την εμφάνιση τύφου στην Τούμπα της Θεσσαλονίκης, έως ζητήματα της καθημερινότητας των προσφύγων και δράσεις των δημόσιων φορέων και οργανισμών. Πολύ σημαντική ήταν η ειδησεογραφία του “Φωτός” και του “Ελεύθερου Λόγου”.
Μετά την επιβολή της δικτατορίας του Μεταξά η ειδησεογραφία μειώθηκε εντυπωσιακά και άλλαξε περιεχόμενο, κάτι που ήταν αποτέλεσμα της λογοκρισίας. Μετά τον πόλεμο η θεματολογία στράφηκε στην προβολή της διεκδίκησης της θέσης των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία.
Η ειδησεογραφία για τα προσφυγικά θέματα ήταν αποτέλεσμα εξωτερικής διαμεσολάβησης καθώς ελάχιστοι πρόσφυγες δημοσιογράφοι εργάζονταν τα πρώτα χρόνια στις τοπικές εφημερίδες. Όμως, ακόμη κι έτσι, η εικόνα του πρόσφυγα δεν είναι αρνητική. Αρνητικά στερεότυπα, αρνητική δημοσιογραφία ή προκατειλημμένα κείμενα δεν υπήρξαν πολλά, το αντίθετο.
Ωστόσο οι πρόσφυγες προσπάθησαν να προβάλλουν και τη δική τους άποψη, τα δικά τους θέλω και πιστεύω με την έκδοση προσφυγικών εφημερίδων. Οι περισσότερες από αυτές είχαν περιορισμένη κυκλοφορία και βραχύ βίο. Όμως ο στόχος τους δεν ήταν να ανταγωνιστούν τις άλλες πολιτικές εφημερίδες, αλλά να προβάλλουν τη δική τους άποψη χωρίς διαμεσολάβηση.
Και στις περισσότερες περιπτώσεις πέτυχαν το στόχο αυτό. Οι περισσότερες εκδόθηκαν το χρονικό διάστημα 1924-1935 και κυκλοφορούσαν στις περιοχές που εγκαταστάθηκαν οι πρόσφυγες ή εκεί που τα προβλήματά τους ήταν πιο σοβαρά.
Οι πιο γνωστές εφημερίδες στην Αθήνα ήταν η “Προσφυγική Φωνή”, η “Παμπροσφυγική”, ο “Προσφυγικός Κόσμος” και το περιοδικό “Αρχείον Πόντου”. Στο βορρά, κυρίως στην ανατολική Μακεδονία, κυκλοφόρησαν αρκετές εφημερίδες. Στη Δράμα εκδιδόταν η “ΠΟΑΔΑ”, στην Καβάλα η “Παμπροσφυγική” και η “Προσφυγική”. Στις Σέρρες τα συμφέροντα των προσφύγων προωθούσαν οι εφημερίδες του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδος “Αγρότης”, “Συνεννόησις”, “Αγροτική Σάλπιγξ”, “Αγροτικός Κήρυξ”.
Στο Κιλκίς εκδόθηκαν οι φιλοπροσφυγικές εφημερίδες “Αγροτική Ηχώ”, “Η πρόοδος”, “Ο μαχητικής του Κιλκίς”, στην Πιερία η εφημερίδα “Ολύμπια Νέα”, στην Έδεσσα η “Αγροτική Ιδέα” και στην Κοζάνη η “Αγροτική”. Όμως πιο σημαντικές ήταν οι εφημερίδες “Εφημερίς των Προσφύγων”, “Προσφυγικός Αγών”, “Προσφυγική Φωνή”, “Ανατολή” και “Προσφυγικό Βήμα”, που εκδίδονταν στη Θεσσαλονίκη. Ειδικά έντυπα για τους πρόσφυγες κυκλοφόρησαν ξανά το 1943 από το ΕΑΜ στη διάρκεια της κατοχής, με τίτλο “Προσφυγικός Αγών”.
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο εμφανίστηκαν αρκετά έντυπα για τους πρόσφυγες Δεν ήταν πλέον ενημερωτικές εφημερίδες, αλλά περιοδικά που απευθύνονταν κυρίως στη δεύτερη και στην τρίτη γενιά προσφύγων που δεν είχαν άμεσα βιώματα ούτε από τον τόπο προέλευσης ούτε από την προσφυγιά.
Επομένως ο στόχος της έκδοσής τους ήταν η πληροφόρηση για τον τόπο καταγωγής, τα ήθη και τα έθιμα, για την τοπική ιστορία και την πολιτιστική κληρονομιά, στόχο που υπηρετούσαν και οι δεκάδες εθνικοτοπικοί σύλλογοι που δημιουργήθηκαν σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας. Οι πρόσφυγες δεν αντιμετωπίζονται πλέον ως συμπαγής ομάδα, αλλά, ανάλογα με τον τόπο καταγωγής ως Πόντιοι, Μικρασιάτες, Σμυρνιοί, Θρακιώτες ή Καππαδόκες. Ανάλογα είναι και τα έντυπα που απευθύνονται σε αυτούς.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ. Η έλευση των προσφύγων στην Ελλάδα από τη Μαύρη Θάλασσα το 1919 και από τη Μικρά Ασία
και την ανατολική Θράκη το 1922-1924 πρόσφερε ένα σημαντικό θέμα για τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης. Η σοβαρότητα του θέματος ήταν τέτοια ώστε κατά καιρούς ασχολήθηκαν όλες οι εφημερίδες των αστικών κέντρων της Μακεδονίας.
Οι εφημερίδες το 1922 ασχολήθηκαν κυρίως με την έλευση των εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων κάτω από άθλιες συνθήκες στο ελληνικό κράτος.
Η εγκατάσταση των προσφύγων στις πόλεις και στα χωριά, τα προβλήματα επιβίωσης, η ανεργία, οι δικαιοπραξίες δηλαδή η τύχη των περιουσιών που άφησαν οι μουσουλμάνοι και ιδίως αυτών που είχαν πωλήσει κατά την αναχώρησή τους σε Έλληνες, οι σχέσεις με τους ντόπιους, η ένταξη των προσφύγων στο ελληνικό πελατειακό σύστημα και η οργάνωσή τους σε συλλόγους και σωματεία ήταν τα σημαντικότερα προβλήματα του μισού και πλέον πληθυσμού της Μακεδονίας και ήταν φυσικό να εμφανίζονται και στον Τύπο.
Μάλιστα η σοβαρότητα των θεμάτων ήταν αυταπόδεικτη, με αποτέλεσμα οι εφημερίδες να προβάλλουν τα πραγματικά σοβαρά θέματα κι όχι τα σοβαροφανή ή τα επιφανειακά. Το πιο σημαντικό θέμα που απασχολούσε τους πρόσφυγες και τις εφημερίδες ήταν από το 1924 έως το 1930 ο προσδιορισμός των περιουσιών που εγκατέλειψαν οι πρόσφυγες κατά την αποχώρησή τους από τις πατρίδες τους, καθώς από τον τελικό απολογισμό θα εξαρτώνταν η αποζημίωση που θα λάμβαναν στην Ελλάδα.
Άλλο σημαντικό θέμα ήταν τα προβλήματα στην ύπαιθρο μεταξύ των ντόπιων και των προσφύγων. Η συμβίωση αποδείχθηκε δύσκολη, καθώς και οι δυο ομάδες βίωσαν ένα “πολιτιστικό σοκ”. Πιο σοβαρά προβλήματα δημιούργησε η διεκδίκηση των ίδιων γαιών από τους ντόπιους και τους πρόσφυγες και οι διαφορετικές πολιτικές επιλογές.
Μάλιστα κατά καιρούς υπήρξαν και επεισόδια με πιο σοβαρά αυτά στη Νέα Μπάφρα Σερρών τον Οκτώβριο του 1924. Άλλο σοβαρό θέμα ήταν οι σχέσεις των ντόπιων με τους πολιτευτές και τους τοπικούς κομματάρχες, όπου εμφανίσθηκαν οι συνηθισμένες ακρότητες και υπερβολές. Αντίθετα η αυτόνομη πολιτική εκπροσώπηση των προσφύγων και οι δραστηριότητες των συλλόγων τους αντιμετωπίστηκαν με την πρέπουσα σοβαρότητα.
Η εγκατάσταση των προσφύγων στη Μακεδονία καθιέρωσε ένα ξεχωριστό είδος αρθρογραφίας και ρεπορτάζ, τα “προσφυγικά”. Όλες οι εφημερίδες, άλλες λιγότερο και άλλες πιο συχνά, δημοσίευαν ειδήσεις σχετικά με την κατάσταση των προσφύγων. Πολύ σημαντική πηγή πληροφοριών, ήταν η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων, τις ανακοινώσεις της οποίας δημοσίευαν όλες οι εφημερίδες ευρείας κυκλοφορίας.
Οι εφημερίδες της Θεσσαλονίκης “Μακεδονία” και “Εφημερίς των Βαλκανίων” έστειλαν συντάκτες τους , οι οποίοι πραγματοποίησαν περιοδείες στους προσφυγικούς συνοικισμούς και κατέγραψαν τα προβλήματά τους. Ο “Ταχυδρόμος Βορείου Ελλάδος” και τα “Μακεδονικά Νέα” είχαν ειδική στήλη με ανακοινώσεις για τα προσφυγικά θέματα κάθε είδους, από την εμφάνιση τύφου στην Τούμπα της Θεσσαλονίκης, έως ζητήματα της καθημερινότητας των προσφύγων και δράσεις των δημόσιων φορέων και οργανισμών. Πολύ σημαντική ήταν η ειδησεογραφία του “Φωτός” και του “Ελεύθερου Λόγου”.
Μετά την επιβολή της δικτατορίας του Μεταξά η ειδησεογραφία μειώθηκε εντυπωσιακά και άλλαξε περιεχόμενο, κάτι που ήταν αποτέλεσμα της λογοκρισίας. Μετά τον πόλεμο η θεματολογία στράφηκε στην προβολή της διεκδίκησης της θέσης των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία.
Η ειδησεογραφία για τα προσφυγικά θέματα ήταν αποτέλεσμα εξωτερικής διαμεσολάβησης καθώς ελάχιστοι πρόσφυγες δημοσιογράφοι εργάζονταν τα πρώτα χρόνια στις τοπικές εφημερίδες. Όμως, ακόμη κι έτσι, η εικόνα του πρόσφυγα δεν είναι αρνητική. Αρνητικά στερεότυπα, αρνητική δημοσιογραφία ή προκατειλημμένα κείμενα δεν υπήρξαν πολλά, το αντίθετο.
Ωστόσο οι πρόσφυγες προσπάθησαν να προβάλλουν και τη δική τους άποψη, τα δικά τους θέλω και πιστεύω με την έκδοση προσφυγικών εφημερίδων. Οι περισσότερες από αυτές είχαν περιορισμένη κυκλοφορία και βραχύ βίο. Όμως ο στόχος τους δεν ήταν να ανταγωνιστούν τις άλλες πολιτικές εφημερίδες, αλλά να προβάλλουν τη δική τους άποψη χωρίς διαμεσολάβηση.
Και στις περισσότερες περιπτώσεις πέτυχαν το στόχο αυτό. Οι περισσότερες εκδόθηκαν το χρονικό διάστημα 1924-1935 και κυκλοφορούσαν στις περιοχές που εγκαταστάθηκαν οι πρόσφυγες ή εκεί που τα προβλήματά τους ήταν πιο σοβαρά.
Οι πιο γνωστές εφημερίδες στην Αθήνα ήταν η “Προσφυγική Φωνή”, η “Παμπροσφυγική”, ο “Προσφυγικός Κόσμος” και το περιοδικό “Αρχείον Πόντου”. Στο βορρά, κυρίως στην ανατολική Μακεδονία, κυκλοφόρησαν αρκετές εφημερίδες. Στη Δράμα εκδιδόταν η “ΠΟΑΔΑ”, στην Καβάλα η “Παμπροσφυγική” και η “Προσφυγική”. Στις Σέρρες τα συμφέροντα των προσφύγων προωθούσαν οι εφημερίδες του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδος “Αγρότης”, “Συνεννόησις”, “Αγροτική Σάλπιγξ”, “Αγροτικός Κήρυξ”.
Στο Κιλκίς εκδόθηκαν οι φιλοπροσφυγικές εφημερίδες “Αγροτική Ηχώ”, “Η πρόοδος”, “Ο μαχητικής του Κιλκίς”, στην Πιερία η εφημερίδα “Ολύμπια Νέα”, στην Έδεσσα η “Αγροτική Ιδέα” και στην Κοζάνη η “Αγροτική”. Όμως πιο σημαντικές ήταν οι εφημερίδες “Εφημερίς των Προσφύγων”, “Προσφυγικός Αγών”, “Προσφυγική Φωνή”, “Ανατολή” και “Προσφυγικό Βήμα”, που εκδίδονταν στη Θεσσαλονίκη. Ειδικά έντυπα για τους πρόσφυγες κυκλοφόρησαν ξανά το 1943 από το ΕΑΜ στη διάρκεια της κατοχής, με τίτλο “Προσφυγικός Αγών”.
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο εμφανίστηκαν αρκετά έντυπα για τους πρόσφυγες Δεν ήταν πλέον ενημερωτικές εφημερίδες, αλλά περιοδικά που απευθύνονταν κυρίως στη δεύτερη και στην τρίτη γενιά προσφύγων που δεν είχαν άμεσα βιώματα ούτε από τον τόπο προέλευσης ούτε από την προσφυγιά.
Επομένως ο στόχος της έκδοσής τους ήταν η πληροφόρηση για τον τόπο καταγωγής, τα ήθη και τα έθιμα, για την τοπική ιστορία και την πολιτιστική κληρονομιά, στόχο που υπηρετούσαν και οι δεκάδες εθνικοτοπικοί σύλλογοι που δημιουργήθηκαν σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας. Οι πρόσφυγες δεν αντιμετωπίζονται πλέον ως συμπαγής ομάδα, αλλά, ανάλογα με τον τόπο καταγωγής ως Πόντιοι, Μικρασιάτες, Σμυρνιοί, Θρακιώτες ή Καππαδόκες. Ανάλογα είναι και τα έντυπα που απευθύνονται σε αυτούς.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου